همه ما گاهی اوقات ترس از تنها ماندن را تجربه می‌کنیم، اما تاثیر طرحواره رهاشدگی بر زندگی برخی افراد، آن را به یک باور عمیق و مداوم تبدیل میکند که بر تمام ابعاد زندگی‌شان سایه می‌افکند. این باور عمیق و دردناک، ریشه در تجارب گذشته دارد و بر انتخاب‌ها و جنبه های مختلف زندگی مانند: روابط، شغل، حال روحی و حتی سلامت جسمی ما تأثیر می‌گذارد.
طرحواره رهاشدگی چیست؟
طرحواره رهاشدگی یا “Abandonment Schema” یک الگوی فکری و احساسی ناسازگار اولیه است که در دوران کودکی شکل میگیرد و تا بزرگسالی همراه فرد باقی می‌ماند. هسته اصلی این طرحواره، ترس عمیق و غیرمنطقی از دست دادن افراد مهم زندگی است، با این باور که این افراد هر لحظه ممکن است ما را ترک کنند، چه از طریق ترک فیزیکی و چه با ترک عاطفی (مثلاً از دست دادن حمایت، توجه یا عشق).
طرحواره رهاشدگی چگونه شکل میگیرد؟
این طرحواره معمولاً در کودکانی شکل میگیرد که یکی از والدین خود را از دست داده‌اند (چه به دلیل مرگ یا به دلیل جدایی)، یا والدینی داشته‌اند که از نظر عاطفی غیرقابل دسترس و ناپایدار بوده‌اند. این ناپایداری میتواند به اشکال مختلفی بروز کند، مانند:
- والدینی که همیشه حضور ندارند یا به صورت غیرقابل پیش‌بینی در دسترس هستند.
- والدینی که حمایت عاطفی کافی ارائه نمی‌دهند(به عنوان مثال درک نکردن و نادیده گرفتن نیازهای احساسی کودک).
- تغییرات مکرر در محیط زندگی یا افرادی که از کودک مراقبت می‌کنند.
در نتیجه این تجارب، کودک به این باور می‌رسد که عشق و روابط ناپایدار هستند و هر لحظه ممکن است به پایان برسند. این ترس در بزرگسالی به یک فیلتر ذهنی تبدیل می‌شود که فرد از طریق آن به جهان نگاه میکند و هرگونه رفتار یا نشانه‌ای از سوی دیگران را به عنوان تأییدی بر ترس خود از رها شدن تفسیر میکند. این افراد در روابط خود، مدام در حالت آماده‌باش برای یک جدایی احتمالی هستند و این اضطراب دائمی، به طور پارادوکسیکال، خودش به عنوان عاملی برای از هم پاشیدن روابط تبدیل می‌شود.
۱. تاثیر طرحواره رهاشدگی بر روابط عاطفی
طرحواره رهاشدگی به طور مستقیم و عمیق بر روابط عاشقانه تأثیر می‌گذارد. فردی که از این طرحواره رنج می‌برد، ممکن است درگیر یک چرخه معیوب شود که در آن، از ترس رها شدن، رفتارهایی انجام می‌دهد که دقیقا منجر به رها شدن می‌شود.
- وابستگی شدید: این افراد ممکن است به شدت به شریک عاطفی خود وابسته شوند و مدام به دنبال تأیید و تضمین باشند که رابطه پایدار است یا خیر. این رفتار شکلی از دلبستگی اضطرابی را به وجود می آورد که میتواند منجر به از خستگی شریک عاطفی و از بین رفتن رابطه شود.
- حسادت و کنترل‌گری: ترس از دست دادن، میتواند به حسادت شدید و تلاش برای کنترل رفتارها و ارتباطات شریک منجر شود.
- نادیده گرفتن رفتارهای ناسالم: فرد ممکن است برای حفظ رابطه، رفتارهای ناسالم یا توهین‌آمیز شریک خود را نادیده بگیرد. (این اتفاق میتواند همچنین عزت نفس فرد مبتلا را پایین تر بیاورد و وضعیت روانی او را بدتر کند)
- دور کردن دیگران: در برخی موارد، فرد ممکن است به صورت ناخودآگاه با رفتارهای سرد یا پرخاشگرانه، شریک خود را از خود دور کند تا “خودش جدایی را آغاز کرده باشد” و درد رها شدن را تجربه نکند.
۲. تاثیر طرحواره رهاشدگی بر شغل و کار
شاید در نگاه اول، طرحواره رهاشدگی با محیط کار بی‌ارتباط به نظر برسد، اما ترس از تنها ماندن میتواند در کار و حرفه فرد اختلال ایجاد کند و در این حوزه نیز خود را نشان دهد.
طرحواره رهاشدگی بدین گونه در کار و حرفه ادم اخلال ایجاد میکند:
- وابستگی به تایید همکاران یا مدیر: فرد ممکن است به شدت به تأیید مدیر یا همکاران وابسته باشد و از هرگونه بازخورد منفی به شدت آسیب ببیند.
- عدم ثبات شغلی: از ترس اینکه در پروژه‌ها یا شرکت “رها” شود، ممکن است مدام شغل خود را تغییر دهد و قبل از اینکه او را اخراج کنند، خودش محیط کار را ترک کند.
- پرهیز از ریسک: این افراد ممکن است از پذیرش مسئولیت‌های بزرگ یا پروژه‌های جدید که احتمال شکست در آن‌ها وجود دارد، دوری کنند، زیرا شکست را مترادف با از دست دادن جایگاه یا شغل خود می‌دانند.
۳. تاثیر طرحواره رهاشدگی بر حال روحی
این طرحواره، یکی از اصلی‌ترین دلایل مشکلات روان‌شناختی است.
- اضطراب مزمن: زندگی با ترس دائمی از دست دادن، باعث ایجاد اضطراب مزمن می‌شود. این افراد همیشه در حالت آماده‌باش برای مقابله با یک جدایی احتمالی هستند.
- افسردگی: احساس ناامیدی و غمگینی عمیق ناشی از روابط ناموفق یا تنهایی، میتواند به افسردگی منجر شود.
- عزت نفس پایین: فردی که احساس میکند لیاقت یک رابطه پایدار را ندارد، اغلب از عزت نفس پایینی برخوردار است.
4. تاثیر طرحواره رهاشدگی بر سلامت جسمی
استرس و اضطراب مزمن ناشی از طرحواره رهاشدگی میتواند اثرات فیزیکی قابل توجهی داشته باشد.
- مشکلات گوارشی: استرس مداوم میتواند به مشکلات گوارشی مانند سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) منجر شود.
- دردهای مزمن: دردهای سر، گردن و کمر که منشأ فیزیکی مشخصی ندارند، اغلب نتیجه تنش و اضطراب مزمن هستند.
- ضعف سیستم ایمنی: استرس طولانی مدت سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و فرد را در برابر بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر می‌سازد.
راه های درمان طرحواره رهاشدگی
طرحواره رهاشدگی یک الگوی عمیق و دردناک است، اما غیرقابل تغییر نیست. با استفاده از روش‌های درمانی مناسب، می‌توان این طرحواره را اصلاح کرده و الگوهای فکری و رفتاری سالم‌تری را جایگزین آن نمود. پذیرش این مشکل، اولین و مهم‌ترین گام در مسیر بهبود و داشتن یک زندگی امن‌تر و شادتر است.
در ادامه به 4 روش مختلف برای اصلاح طرحواره رهاشدگی میپردازیم:
۱. خودآگاهی و پذیرش
اولین قدم در درمان، شناسایی و پذیرش وجود این طرحواره است. با مشاهده افکار، احساسات و رفتارهای خود در روابط، میتوانید متوجه شوید که ترس از رهاشدگی چگونه بر شما تأثیر می‌گذارد. به جای سرکوب این احساسات، آن‌ها را بپذیرید و با خودتان همدل باشید.
۲. به چالش کشیدن باورهای غیرمنطقی
فردی با این طرحواره، معمولاً به صورت ناخودآگاه، رفتارهای دیگران را به عنوان نشانه‌ای از رها شدن قریب‌الوقوع تفسیر میکند. برای مثال، دیر پاسخ دادن به یک پیام را به معنای پایان رابطه می‌داند. در این مرحله، باید آگاهانه این افکار را به چالش بکشید و شواهد منطقی را جایگزین باورهای غیرمنطقی کنید.
۳. افزایش عزت نفس
تقویت عزت نفس یک راهکار کلیدی است. هرچه بیشتر خود را لایق دوست داشته شدن و روابط پایدار بدانید، کمتر به دنبال تأیید بیرونی خواهید بود. فعالیت‌هایی مانند تمرینات ذهن‌آگاهی، ورزش و رسیدگی به خود می‌توانند به شما در این زمینه کمک کنند.(درباره عزت نفس و راه های افزایش آن در اینجا مطالعه کنید)
۴. طرحواره درمانی و کمک حرفه‌ای
خودآگاهی به تنهایی کافی نیست. از آنجا که این طرحواره ریشه‌های عمیقی در تجارب دوران کودکی دارد، کمک گرفتن از یک متخصص روان‌شناس، به ویژه در زمینه طرحواره درمانی، بسیار مؤثر است. یک درمانگر متخصص میتواند:
- به شما در شناسایی ریشه‌های اصلی این طرحواره کمک کند.
- با استفاده از تکنیک‌های درمانی، باورهای ناسازگار را تغییر دهد.
- به شما مهارت‌های لازم برای ایجاد روابط سالم و پایدار را آموزش دهد.
اگر به کمک حرفه‌ای برای شناسایی و درمان طرحواره رهاشدگی نیاز دارید، متخصصین ما در کلینیک ندای آگاهی تا آرامش آماده‌اند تا شما را در این مسیر همراهی کنند.
